Wat is de plaats van belangeloosheid, wederkerigheid, en geluk in de economie? Deze vragen werden op vrijdagmiddag 25 augustus 2017 op academisch niveau besproken in Mariënkroon tijdens een ‘Open expert meeting’ met zo’n zeventig deelnemers, de helft uit landen van de hele wereld en de helft uit Nederland. De expert meeting was een gezamenlijk initiatief van Stichting Thomas More en de Focolarebeweging. Het was een onderdeel van een internationale Summerschool van 22-27 augustus in conferentiecentrum Abdijhof Mariënkroon te Nieuwkuijk.
Bij de Open expert meeting was de opstelling van de zaal in twee cirkels. Rond de tafel in de binnenste cirkel zaten twee Italiaanse professoren, twee Nederlandse professoren en moderator Joost van der Net van de Stichting Thomas More. De uitgenodigde referenten van Italië, prof. Luigino Bruni (econoom, Lumsa Universiteit Rome), prof. Vittorio Pelligra (econoom, Sophia University, Loppiano) en van de Tilburg University prof. Erik Borgman,katholiek theoloog en prof. Lans Bovenberg, protestant econoom, presenteerden korte referaten en stellingen en besproken het om de tafel in de binnenste cirkel. Waarnemers in de twee buitenste cirkels volgen de gesprekken en hadden aan het einde de gelegenheid om te reageren of vragen te stellen.
De eerste stelling van prof. Bruni, ging over geluk en armoede. “Als geluk een individueel zoeken is en het de schuld van de arme is dat hij zich in deze situatie bevindt, dan hoeven we niets te doen.” Prof. Bovenberg, reageerde hierop dat er een synergie is tussen het individuele zoeken naar geluk en het publieke welzijn, dat het geen contrast hoeft te zijn, maar een win-win situatie kan betekenen. Prof. Pelligra, kende onderzoek naar de schuldvraag over armoede. Hierover krijg je in verschillende landen andere percentages als je vraagt of mensen vinden dat armoede eigen schuld betekent. Hij vond ook dat het vinden van geluk een paradox is. In de economie wordt ervan uitgegaan dat er een directe relatie is tussen welzijn en rijkdom. In de werkelijkheid heeft geluk veel te maken met deugden, waardigheid en het waarderen van het leven en is niet zozeer aan de economie gekoppeld. Prof. Bruni reageerde hierop door het boek ‘The Wealth of Nations van Adam Smith aan te halen, waarbij het doel van de economie het bevorderen van de rijkdom van het volk is en dus een algemene zaak is dat het individu overstijgt. Prof. Borgman zei dat de mens noch egoïstisch noch altruïstisch is, en dat niet Adam Smith de rijkdom heeft uitgevonden, maar dat mensen daar al sinds mensenheugenis mee bezig zijn.
Prof. Bovenberg sprak over de wederkerigheid en gave in de economie. Hij stelde dat er sinds Adam Smith een enorme economische vooruitgang is geboekt en dat we daardoor positief kunnen zijn als we de economie bekijken. Er moet een evenwicht bestaan tussen de wederkerigheid van een relatie (win-win).As protestants theologische overweging gaf hij dat de mens intens streeft naar wederkerigheid. Van de drie typen van liefde eros, agape en filia, behoort de agape (caritas) tot God en philia (vriendschap) tot de mens. De mens is geneigd om alleen lief te hebben als hij ook liefde van de ander ervaart. Alleen God is in staat belangeloos lief te hebben. De tweede stelling was dat de grootste gave voor de mensheid de hoop is, die komt van de goddelijke genade. Prof. Borgman vond dat agape en philia belangrijk zijn in het mensbeeld. Prof. Bruni reageerde hierop door te zeggen dat de eerste plicht van een econoom is om lief te hebben. Uit onderzoek blijkt dat 95% van alles wat we doen in ons leven met wederkerigheid te maken heeft.
Er kwamen enkele vragen uit de zaal over de rol van bedrijven, ontwikkelingsmodellen voor bedrijven op de korte en lange termijn en over de doorbreking van machtsstructuren in bedrijven.
Enkele uitspraken van de tafelsprekers, die stof geven tot nadenken:
Vittorio Pelligra: “Economen moeten spreken met wetenschappers van ander disciplines en hun kennis integreren in de economie. Dit zal het algemeen welzijn ten goede komen.”
Erik Borgman: “De maatschappij is complex. Economen hebben de tendens de werkelijkheid te vereenvoudigen met economische modellen. Het megagevaar is dat zij aan de realiteit voorbij gaan. Blijf nieuwsgierig naar alles wat we niet kunnen bevatten. Wij zijn maar een deel van de totale werkelijkheid. De Economie van gemeenschap van de Focolarebeweging laat ons iets zien van wat er al bestaat op een verborgen manier, wat de economen nog moeten ontdekken“
Lans Bovenberg: “In het economie onderwijs op middelbare scholen ligt de nadruk op dat de mens egoïstisch is en op eigenbelang uit is. We moeten ook in het onderwijs terug naar de Griekse oorsprong van het woord economie – oikonomia – huishoudkunde, een goede administratie van het huishouden.”
Luigino Bruni: “Wij economen willen graag alles meten. Productiviteit kun je meten. Maar barmhartigheid kun je niet meten. Met andere ogen kun je dezelfde werkelijkheid op een andere manier zien.”
Joost van der Net: “Verhalen vertellen in plaats van monitoren kan een andere manier zijn om te beschrijven wat er in de economie gebeurt.”
Een vervolg op deze inspirerende middag is eind oktober in België als er het zevende internationale congres is van de Economie van gemeenschap met als thema: “Het bedrijf agent van gemeenschap.”
Wereldwijd zijn al honderden afstudeerscripties over de Economie van Gemeenschap geschreven. Ook in Nederland groeit de belangstelling voor de in 1991 door Chiara Lubich opgerichte ‘Economie van gemeenschap’ in de academische wereld. Dat werd al duidelijk bij de presentatie van de Nederlandse vertaling van het boek van prof. Bruni ‘De ongekende kant van de economie’ in Utrecht in 2015 en de deelname van verschillende Nederlandse professoren aan deze Open expert meeting. Prof. Bruni is nu zelfs uitgenodigd voor het academisch jaar 2017-2018 om als gastprofessor les te geven aan de Tilburg University en bij Stichting Thomas More. Maar ook Nederlandse kennis wordt gedeeld. Economist Annette Pelkmans-Balaoing van de Erasmus Universiteit in Rotterdam zal dit academische jaar gastlessen geven bij het academische instituut Sophia in Loppiano, Italië.
Niet alleen de 800 bedrijven van de Economie van gemeenschap wereldwijd geven een deel van hun winst voor noodlijdenden. Er zijn vele economische activiteiten in de vorm van stichtingen, die de principes van de Economie van gemeenschap hanteren. In Nederland is dat onder andere stichting Actie Creatief sinds 1998.
De Summerschool en de Open expert meeting vielen – misschien niet toevallig – samen met de inrichting van een keramiekatelier van Stichting Actie Creatief in de kelders van abdij Mariënkroon.
Op de website www.actiecreatief.nl is een inspirerend filmpje te zien over de Economie van gemeenschap van de Nederlandse macro econoom Leo Andringa (overleden in 2016), voormalig regiodirecteur van de Nederlandse bank en voormalig lid van de internationale commissie van de Economie van Gemeenschap.
Meer informatie over de Economie van gemeenschap in Nederland: Dr.Annette Pelkmans-Balaoing, Erasmus School of Economics, Erasmus Universiteit Rotterdam, email: ao.balaoing@gmail.com
Meer informatie over de Economie van gemeenschap wereldwijd: www.edc-online.org (Engels en Italiaans)